Примарниот преглед служи за откривање на состојби и повреди кои директно го одземаат животот и за примена на итни мерки. Се прави веднаш по приближувањето до повредениот и вклучува проценка на состојбата на свеста, проодноста на дишните патишта и дишењето, циркулацијата на крвта (пулсот) и општата состојба на жртвата.
Проверка на состојбата на свеста
Свесен човек одговара на прашања поставени гласно, на пример: „Можеш ли да ме слушаш?“,,,Како се викаш? „Добро ли си?,,,, што се случи?“. Повреденото лице може да разговара со спасувачот, да одговори на повик, да реагира на болен стимул или воопшто да не реагира, во зависност од тежината на конфузијата. Онесвестен човек може или нема нормално дишење и циркулација.По утврдување на состојбата на свеста, примарниот преглед се врши според следните принципи на меѓународниот протокол ABC:
А. преглед и проценка на проодноста на дишните патишта и рачна фиксација на главата и братскиот дел од ‘рбетниот столб (проверка дали јазикот е заглавен, дали има акумулирана крв во устата или подлабоките дишни патишта, повраќање на стомачната содржина, туѓо тело или делови од скршена протеза). Ако јазикот е заглавен, неопходно е да се навали главата на жртвата назад. Ако туѓо тело ги блокирало дишните патишта, тоа треба да се отстрани.
Б. проценката на здивот не треба да трае подолго од 10 секунди. Проверките за дишење го вклучуваат следниов протокол за спасување:
> слуша за да види дали жртвата дише;
> набљудува дали градите му се креваат;
> ги чувствува движењата на неговите гради под раката.
Спасувачот прво го носи образот пред устата и носот на жртвата. Потоа таа ја врти главата кон неговите гради. Дишењето го контролира според принципот: „Гледам, слушам, чувствувам“. Ја гледа зачестеноста на движењата на градите (брзи или бавни), длабочината на дишењето (плитко или длабоко) и проширувањето на ноздрите, го слуша квалитетот на дишењето (лесно или тешко, шушкање/жуборење) и го чувствува протокот на издишаниот воздух (здив) на образот што го поставил над усните на жртвата.
В. проценката на циркулацијата (проверка на работата на срцето) обично се врши со чувство на пулс (пулс) со јаготките на два споени прста на следните места:
> прво на заедничката каротидна артерија во вдлабнатината помеѓу Адамовото јаболко и вратниот мускул (лат. a. carotis communis), лево или десно;
> над радијалната артерија (лат. a. radialis), во пределот на рачниот зглоб и подлактицата;
> кај доенчиња и мали деца со слушање на отчукувањата на срцето под левата брадавица со ставање на увото на градите.
Проверката на циркулацијата треба да трае до 10 секунди. Не се препорачува немедицински персонал да бара пулс бидејќи тоа троши многу повеќе од 10 секунди.
Пред секундарниот, детален преглед, доколку повредениот е во несвест, но дишењето и пулсот му се зачувани, а под услов да нема повреда на ‘рбетниот столб, потребно е да се стави во странична положба. Стабилната странична положба го олеснува одржувањето на дишните патишта отворени.
Секундарниот преглед зависи од општата состојба на повреденото/болното лице и од механизмот на евентуална повреда. Доколку се работи за генерализиран механизам на повреда (на пример, сообраќајна несреќа), се врши „брз преглед од глава до пети“, а во исто време се бараат податоци за тегобите и настанот. Доколку механизмот на повредата е локален (изгореници, исечени), се врши, фокусиран преглед“ со пребарување на информации за тегобите и настанот. Непречен пристап и видливост на сите делови од телото се овозможува со вадење на облеката и покривање од повреденото/болното лице.
Општ преглед на целото тело „од глава до пети“ идентификува скриени или тешко достапни отворени и затворени повреди или состојби, при што спасувачот ги користи сите свои сетила. дијагнозата е поставена и пронајдените повреди, рани и крварење се третираат по приоритет, прво најтешко, па сите останати. Спасувачот треба да остане со повредениот до пристигнувањето на Итната медицинска помош и постојано да проверува дали има знаци на витални функции.
Спасувачот ги прегледува левата и десната страна на телото на жртвата со двете раце по следниот редослед: глава, врат, грб и ‘рбетниот столб, трупот, горните и долните екстремитети, како што следува:
> Глава и врат – опипувајќи со рацете ВНИМАТЕЛНО, без многу притисок, преминете преку горниот дел од главата и задниот дел од главата на повреденото/болното лице при што треба да се внимава на повреда на вратниот дел на ‘рбетот, особено ако лицето е во несвест. Постепено и темелно проверува дали се повредени следните делови од главата:
> черепот – забележува видливи отоци, надворешно крварење, вдлабнатини, болни точки;
> очи – ја набљудува големината на зениците (ако се нееднакви по големина, ова е веројатно знак за повреда на главата) и симетријата на зениците (нормалните зеници се пропорционални), ја оценува реакцијата на светлина (кога е осветлена, нормална зениците се намалуваат), проверува дали има некое туѓо тело, бара крвни дамки или промени во бојата на белката;
> нос – побарајте крварење, фрактура, туѓи тела, испуштање на цереброспиналната течност (CSF) од носот, кои се знаци на оштетување на мозокот;
> го контролира крварењето од устата и туѓите тела во устата, како и влажноста на устата и бојата на усните (бледилото укажува на крварење, додека синилото на усните на недостаток на кислород); го регистрира здивот на жртвата;
> уво – бара туѓо тело и крварење што укажува на повреда на тапанчето или оштетување на мозокот, го проверува слухот и истекување на бистра течност или крв;
> лице – ја набљудува бојата на кожата и слузницата(нормална, бледо, црвена или сивосина), температурата и влажноста на кожата (ладна, топла, сува, влажна), крвните садови околу очите, како и дали кожата е покриена со топла или ладна пот.
> ‘Рбетниот столб – најпрво ги прегледува болните точки и местата на повреда, ги набљудува раните, туѓи тела и отоците по целата должина на’ рбетниот столб. Доколку се посомнева дека има повреда, избегнува да допира за да не влијае на влошување на повредата. Доколку не постои сомневање за повреда на подвижниот коскен столб составен од меѓусебно поврзани пршлени во кои се наоѓа ‘рбетниот мозок, тој треба да ја стави раката под грбот на повреденото/болното лице и да помине со прстите по рбетните пршлени (како да свири на пијано).
> Градите – ја проценува фреквенцијата, длабочината и начинот на дишење – лесно, тешко, гласно или тивко; го набљудува подигнувањето на градниот кош, размислува дали градите се креваат и паѓаат симетрично и рамномерно од двете страни при дишењето, дали ноздрите се шират, дали воздухот шушка низ устата и носот, дали жртвата жубори или му се движат образите. Потоа бара скршено ребро (остра болка при вдишување укажува на скршени ребра) и знаци на крварење со модринки и рани;
> Стомак – ги следи знаците на внатрешно крварење со чувство на пулс и чувствува болна чувствителност и напнатост на мускулите на абдоминалниот ѕид;
> Ги испитува испакнатите делови на карлицата, колковите и сакрумот со умерен притисок на дланката за да утврди затворени фрактури. Тој ги допира испакнатите делови на колковите, карлицата и срамната коска, при што карлицата треба нежно да се притисне навнатре со тупаниците за да предизвика веројатно болен одговор, што е знак за скршеница. Конечно, тој забележува дали има видливо крварење од мочниот меур и анусот.
> Горни екстремитети – прво го проверува пулсот на вертебралната артерија, забележува видливи рани, бара туѓи тела (стакло, метални фолии и сл.) и голем оток кај повредениот/болниот. Потоа испитува дали личноста го чувствува неговиот допир и дали чувствува пецкање и жешко. Исто така, бара од повредениот да ја крене раката, да ја свитка во лактот и да ги движи прстите. Ако врвовите на прстите се бледи или сиво-сини, веројатно е дека периферната циркулација е нарушена (на пример поради фрактури на коските). Покрај тоа, ја контролира бојата на ноктите. Особено се грижи дали лицето е наркоман, т.е. бара траги од пункција на вените на рацете.
> Долните екстремитети – ги проценува точките на болка, присуството на туѓи тела и рани (активно крварење) на нозете на жртвата, без отстранување на чевлите. Потоа ја проверува подвижноста (свиткување на ногата во коленото и глуждот и движење на прстите) и чувствителноста на нозете, и на крајот ја забележува бојата на ноктите и кожата на прстите (сиво-сината кожа може да укаже на нарушувања на циркулацијата или повреда на студот) .
Обично е доволно да се вади облеката само од повредениот дел од телото. Најчесто, потребно е да се ослободи притисокот на цврсто прицврстената облека врз телото на повреденото лице. Доколку не е можно да се вадат алиштата и обувките без да се поместуваат, или ако постои ризик од влошување на постоечката повреда, нејзините делови се отстрануваат со кинење по должината на шевовите или со сечење (ножици, нож, брич) во форма на прозорец”.
За правилно отстранување на капут, јакна, блуза, кошула или пуловер, кога горните екстремитети се повредени, прво потпрете ја повредената рака. Отстранувањето на облеката започнува од рамото на здравата рака, потоа делови од облеката нежно се извлекуваат и од повредената рака.
Правилното отстранување на чевли, чорапи и панталони за повреди на долните екстремитети започнува со поддршка на повредената нога. Прво, ременот или ременот на панталоните се олабавуваат и облеката се отстранува со нежно влечење. Чевлите лесно се отстрануваат додека го поддржуваат зглобот на глуждот. Доколку повредениот има високи чизми, тие се сечат.
